Годишниот одмор не е само законско, туку и уставно загарантирано право на секој работник во Република Северна Македонија. Тој претставува време за одмор, обнова и одржување на работната способност. Во продолжение детално ги разгледуваме клучните аспекти на ова право за 2025 година: кога и како се стекнува, колку трае, што се случува ако не се искористи, и кој има право на регрес за годишен одмор.
1. Право на годишен одмор
1.1 Кога се стекнува правото?
Според член 139 од Законот за работни односи (ЗРО), секој работник кој првпат заснова работен однос, стекнува право на целосен годишен одмор по најмалку 6 месеци непрекината работа кај ист работодавач, без разлика на работното време. Еднаш стекнатото право важи и за наредните години кај истиот работодавач.
1.2 Колку трае одморот?
- Минимален одмор: 20 работни денови за полно работно време.
- Проширен одмор: Може да достигне до 26 денови со колективен договор или договор за вработување.
- За неполно работно време, минималниот годишен одмор е 10 дена.
Дополнителни денови се доделуваат на одредени категории:
- Жени над 57 години и мажи над 59 – плус 3 дена.
- Инвалиди или родители на дете со посебни потреби – плус 3 дена.
- Работници под 18 години – плус 7 дена.
1.3 Пресметка и исклучоци
Празници, саботи, недели и боледувања не се бројат во годишниот одмор. Доколку работникот се разболи додека е на одмор, одморот се прекинува и продолжува по оздравувањето.
2. Надомест за неискористен годишен одмор
2.1 Кога се остварува правото?
Правото на надомест за неискористен годишен одмор се стекнува само ако:
- Работниот однос престанал не по вина или волја на работникот (на пример отказ поради деловни причини),
- Работникот претходно писмено побарал да го искористи одморот, но не му било овозможено.
👉 Ако работникот сам дал отказ или добил отказ поради своја вина – не му следува надомест.
2.2 Како се пресметува?
Надоместот се пресметува врз основа на просечната месечна плата од последните 12 месеци, според член 112 од ЗРО. Пример: ако просечната дневница е 1.100 денари, за 10 неискористени денови следуваат 11.000 денари.
3. Регрес за годишен одмор (К-15)
3.1 Кои се условите за регрес?
Регресот (популарно К-15) е уреден со Општиот колективен договор за приватниот сектор (ОКДПС) и јавниот сектор (ОКДЈС). За да се стекне право:
- Работникот мора да има најмалку 6 месеци работа кај ист работодавач во текот на годината.
- Работа со прекини е дозволена (не мора да е непрекината), што значи дека и сезонски работници може да се стекнат со право.
Судската пракса потврдува дека породилно отсуство не се смета за „работење“ за оваа цел.
3.2 Колкав е износот?
- Минимумот според ОКДПС е 40% од просечната месечна нето плата по работник во државата.
- За јавниот сектор – минимум 30%.
- Може да се договори повисок износ со колективен договор на ниво на гранка или работодавач.
- Може да се договори и помал износ, но само со спогодба со синдикатот и со писмено образложение за економски потешкотии.
📌 Пример за јуни 2025: ако просечната нето плата е 45.000 денари, регресот треба да изнесува најмалку 18.000 денари (40%).
3.3 Рок за исплата
ОКДПС не утврдува конкретен датум, но според судската пракса:
- Регресот треба да се исплати до крајот на годината или до 30 јуни наредната година ако е поврзан со користењето одмор во следната година.
4. Користење на одморот – практични насоки
4.1 Кога се користи?
- Одморот треба да се искористи во тековната година, а најдоцна до 30 јуни наредната година.
- Делот од одморот од најмалку 2 работни недели мора да се искористи во тековната година.
4.2 Решение за одмор
Работодавачот е должен да издаде писмено решение за користење на одмор. Формата не е законски пропишана, но мора да содржи:
- Број на денови,
- Почеток и крај на користење,
- Начин на поделба (во целост или во делови).
4.3 Пропорционален одмор
Ако работникот не стекнал право на цел одмор (работел помалку од 6 месеци), има право на пропорционален дел – по 2 дена за секој месец. Пример: за 3 месеци следуваат 6 дена.
5. Даночен третман на регресот
Регресот се смета за доход од работа и е предмет на данок на личен доход:
- Даночна стапка: 10% на бруто износот или 11,111% на нето износот.
- За целите на данок на добивка, признаен трошок е само до 80% од просечната месечна бруто плата по работник.
📌 Пример: Исплата на регрес од 70.000 денари по работник за 30 вработени – признат даночен трошок е 53.792 денари, остатокот не се признава за даночни цели.
6. Заклучок: Што треба да направите?
За работници:
- Следете дали ви се издава решение за годишен одмор.
- Поднесете писмено барање ако сакате да искористите одмор.
- Чувајте потврди за искористен одмор при промена на работно место.
- Проверете дали сте оствариле услов за регрес.
За работодавачи:
- Издавајте решенија за користење одмор.
- Водете евиденција за деновите на одмор и регрес.
- Исплаќајте регрес навремено и во согласност со колективните договори.
- Известете го синдикатот ако имате потреба од исплата на помал регрес.
